THIÊN ĐỊCH TRONG NÔNG NGHIỆP

I. Giới thiệu
Hầu như tất cả các loài arthropoda (động vật chân khớp – bao gồm côn trùng và các loài có họ hàng gần) đều là nguồn thức ăn cho các sinh vật khác như côn trùng ăn thịt hoặc ký sinh, vi sinh vật gây bệnh, chim, cá, động vật có vú ăn côn trùng, và thậm chí cả thực vật ăn thịt.
Những loài côn trùng và sinh vật khác sử dụng động vật chân khớp làm nguồn dinh dưỡng – dẫn đến việc làm chết, làm yếu hoặc giảm khả năng sinh sản của chúng – được gọi là kẻ thù tự nhiên, tác nhân kiểm soát sinh học, sinh vật có ích, hoặc biocontrols.

Trong hệ thống nông nghiệp, thiên địch phổ biến nhất là các loài côn trùng khác và nhện. Chúng giúp duy trì mật độ côn trùng gây hại ở mức không gây tổn thất nghiêm trọng cho cây trồng. Do đó, việc hiểu cách quản lý hệ sinh thái nông nghiệp để tận dụng dịch vụ sinh học của các kẻ thù tự nhiên là rất quan trọng.
Kiểm soát sinh học là quá trình con người chủ động điều chỉnh số lượng thiên địch (trực tiếp hoặc gián tiếp) thông qua việc thay đổi môi trường nhằm giảm mật độ quần thể sâu hại hoặc thiệt hại mà chúng gây ra.
Kẻ thù tự nhiên có thể chia thành hai nhóm:
• Loài ăn thịt – ăn nhiều loại con mồi khác nhau.
• Loài ký sinh – ký sinh và tiêu diệt ký chủ.
________________________________________
II. Loài ăn thịt
Sinh vật ăn thịt tiêu thụ một hoặc nhiều con mồi còn sống.
Tập tính săn mồi rất phổ biến trong các nhóm động vật chân khớp như côn trùng, nhện và ve bét (mites).
Trong các hệ thống trồng rau, một số loài săn mồi phổ biến gồm có:
• Nhện (Spiders)
• Ve săn mồi (Predatory mites)
• Bọ cánh cứng đất (Ground beetles)
• Bọ cánh cứng rove (Rove beetles)
• Bọ rùa (Ladybird beetles)
• Bọ săn mồi (Predatory bugs)
• Bọ ren (Lacewings)
• Bọ ngựa (Mantids)
• Ruồi cướp (Robber flies)
• Ấu trùng ruồi hoa (Syrphid fly larvae)
________________________________________
III. Loài ký sinh
Ký sinh trùng (parasitoid) là loài sống trong hoặc trên cơ thể ký chủ trong ít nhất một giai đoạn của vòng đời.
Thuật ngữ “parasitoid” dùng để chỉ các loài côn trùng ký sinh và tiêu diệt vật chủ côn trùng của chúng.
• Endoparasitoid: ký sinh bên trong cơ thể ký chủ (đẻ trứng vào trong).
• Ectoparasitoid: ký sinh bên ngoài cơ thể ký chủ, ấu trùng phát triển trên bề mặt ký chủ.
• Primary parasitoid: ký sinh trên sâu hại thực vật.
• Hyperparasitoid: ký sinh trên loài ký sinh khác.
Thông thường, giai đoạn ấu trùng là giai đoạn ký sinh. Giai đoạn trưởng thành thì sống tự do, không ký sinh, và cần nguồn nước, mật hoa hoặc phấn hoa để tồn tại.
Một con cái trưởng thành thường tìm kiếm vật chủ thích hợp và đẻ một hoặc nhiều trứng trong hoặc trên cơ thể con mồi.
Khi trứng nở, ấu trùng phát triển bên trong ký chủ, ăn dần mô cơ thể vật chủ. Khi phát triển hoàn chỉnh, ấu trùng có thể ra ngoài để hóa nhộng, hoặc hóa nhộng ngay bên trong ký chủ, sau đó nở ra côn trùng trưởng thành mới.
Phần lớn các loài ký sinh thuộc hai bộ chính:
• Bộ Cánh màng (Hymenoptera): ong ký sinh.
• Bộ Hai cánh (Diptera): ruồi ký sinh.
Ngoài ra, một số loài trong bộ Cánh cứng (Coleoptera) và nhóm ký sinh cánh xoắn (Strepsiptera) cũng có tập tính ký sinh.
Nhóm Strepsiptera hầu như toàn bộ là ký sinh trùng bắt buộc (obligate parasitoids).